05 julio, 2010

La "caló"

LA CALANDRIA
En Ciresa, lo día 3 de chulio de 2010. ©-Lo Cantaire de l'aldea.

L’algarabía que montan
picarazas y boletas,
cardelinas y gurrions
antimas de calandretas(1)
-como lis dicen en Graus-
removiendo cereceras,
chiflando en los sabuquers,
tociando con patateras
u picotiando en los sulcos
de las faxas, u en la glera;
que dende casa se sinten,
como si en la pozalera
fuesen, fendo zaragata,
como a la hora de la siesta.
Ni agún metiendo la radio
me se’n ven de la cabeza:
No puedo estar en la cama.
Me devanto. Siete y meya.

En lo güerto de Coterri,
anque no quedan cerezas,
(ciresas diz que las claman,
en variants aragonesas
que charran en otras vals
d’esta misma cordillera),
hasta los cuervos acuden,
brilando las alas negras
cuando amanece lo sol,
baxando por la cantera,
y en la terraza me i-troba
garabatiando estas letras.

Esta añada ye lo PIR
-bien cargau de mosiquetas-
en Echo, porque li toca.
Tasament los de Ciresa
bi-son apagando brasas
de lo qu’estieron fogueras
en la fiesta de San Pedro,
con migas y costilletas.

Ye lo PIR d’Echo, diciba,
pero NO de la Val Chesa;
que a los d’Embún y d’Urdués,
igual que a los de Ciresa,
branca lis han programau
pa fer por ixas carreras.
Y, qui quiera vier lo PIR...
que pille la carretera,
que güen meyo n’han, si no,
de vier como gastan perras
de la comarca de Chaca,
u de la provincia entera...
Ixo, sin contar los cuartos
de devantar las carreras,
entantonicar las plazas,
meter losas en las ceras
y de itar asfalto nuevo
en toda la carretera...
¡menos mal que ye la “villa”...
y las otras son aldeas!

Que baxen y puyen autos,
que acuda la chent de fuera,
y disfruten d’estos monts.
De lo lugar, los que puedan,
que brinquen enta ixas playas,
a vier que cría l’arena...
y tornen enta la val
con las pilas cargadetas,
pa plantar cara a lo hibierno...
y plegar ta primavera.

Y qui no haiga presupuesto
pa brincar enta difuera,
que disfrute de la val,
que lugo serán las fiestas.
Entre tanto, en ixos campos,
bi-ha que replegar las yerbas;
puyar las vacas ta puerto,
baxar usons –si se dexan-;
ta Peñaforca las crabas,
ta Lenito las ovellas...
Amonico, sinde prisas,
no siga la canta cierta:

“De la collada Miqueu,
ta la clamada Ondaederra,
pue que te cante lo peito
indo enta ta Calatuberza” (2)
(ye Galatuerza en Ciresa...)

En fin, ¡qué l’imos a fer!
otro verano que i-plega.
Que no falte la calor
y que se siga tan luenga
como lo frio d’hibierno...
que de gufaña nos plegan...

(1)-calandretas claman en Graus a las alondras. Me pienso que ye igual que calandria, nombre común que li se da a diferents "paseriformes", de lomera parda y peito esclaracíu, antimás d'una mancha escura en cada canto de lo cuello. En lo sur de Francia clama calandreta a las escuelas en do s'amuestran las fablas locals gasconas y occitanas, como las "ikastolas" vascas.


(2)-Canta replegada de Felipe lo Piquero (Felipe Miguel, de lo Bar Acher, ex-alcalde lo concello cheso).

04 febrero, 2010

LAS RONDAS DE CIRESA...



La foto de la dreita ye d'una ronda que faciemos con lo grupo Val d'Echo por lo lugar de Enate (¡y qué vino nos dieron!)


Plega San Blas, y han programau ronda de mozos. Por si se plegase a fer (dificil, faltan tañedors) he preparau bellas coplas (las que ven en negrilla y cursiva, son d'orixen popular, no son d'esti Cantaire):



COPLAS DE RONDA – SAN BLAS 2010
Ciresa, Febrero 2006 (Lo Cantaire)

CARNAVAL QUE NO SE’N ISE
Y SAN BLAS QUE SE’N TORNASE
QUINCE DÍAS QUE PLEVESE
Y OTROS QUINCE QUE NEVASE.
¡GÜENA VIDA, SI DURASE...!


LA FILLA MAYOR DE CONCHI...
HA LA CABEZA TAN DURA
QUE HA BRINCAU TA BARCELONA
A ESTUDIAR ARQUITECTURA

Y RAQUEL, QUE NO YE FATA,
TAN PRONTO SE FACIÉ MOZA,
PILLÉ LAS DE VILLADIEGO...
Y A ESTUDIAR TA ZARAGOZA.

Y NIEVES AGÚN YE EN CASA,
QUE PA IXO YE LA CHIQUETA...
ANQUE YA TIRA LO HIPO
A LOS ZAGALS DE CIRESA.

SI MIGUEL TOCA LO SAXO
JUANA Y CACHITO, LO ESCUITAN;
Y LA VIRXEN DE LO PUEYO
SE FA LA SORDA EN LA ERMITA.

TODO LO DÍA DEZAGA
DE LO CRÍO DE ANGELITO,
NO’N PARAN EN CASA POLI
NI LA GÜELA NI LOS TÍOS.

BIENPLEGAUS DE BARCELONA
A VIVIR ENTA CIRESA:
CUDIAR QUE IXA CACHIMALLA
APRENDA LA FABLA CHESA.

LO CASAL POR LO PALLAR,
FACIÉ PERMUTA APIZUELA,
Y FARDA DE DOS MULLERS:
QUE ANITA YA YE MOZUELA.

LA CASA “LOS DE LO REY”
CON LOS “CONDES DE NAVARRO”
IMPLEN D’ALCURNIA “L’ALDEA”:
¡QUE SE BAXEN UN GÜEN TRAGO!

LOURDES ENTA LO CHALÉ...,
QUE SI LA CASA RURAL...
¡NO T’ESTRAÑEN LOS PIROPOS
QUE TE ZAMPE BEL PARDAL!
¡Y BAXANOS UN TRAGUET!

SINDE ESTAR POR ESTE VERSO
SARA Y CELIA SON CONTENTAS.
QUE SUS PADRIS S’HAN MERCAU
UN “VERSO” CON CUATRO RUEDAS.

TA LA ESQUINA MARIAJUANA
LA RONDA PLEGA CHELADA:
TAN CARO QUE NO ACOMBOYEN
A LA CHEN QUE M’ACOMPAÑA.

ESTA YE LA VERDADERA
CASA “LO REY” DE CIRESA;
AGUARDARDAMOS A QUE CANTE
CONCHITA, QUE YE LA REINA.

EN LA PUERTA CEREZAL
(AGORA DE CATARECHA)
RODIAMOS LO BARRIO BAXO
¡QUE NOS ATIENDA LA DUEÑA!

SI QUIERS, VIENETE’N CON MÍ,
TA LOS CUELLOS DE LENITO,
A CHINTAR TA LA RECLUSA
Y A DORMIR TA LO FAÍTO.


TRES CHENERACIÓNS S’ACHUNTAN
EN CASA DE BERDOLÉ:
CARMENCITA, LAURA Y SANDRA:
Y A TRES HOMBRES, TRES MULLÉS.

DE BOYERO U PICADOR
U A DESTAJO FENDO LEÑA
DAVID S’HA FEITO LA CASA:
¡CUASI NO QUEDA HIPOTECA!

D’ESTE BAR, TA CASA FIMIA,
VICENTE SE LEVÉ A NORA
Y LO D’URDUÉS QUE VOS CANTA
IZ QUE SI HA TROVAU LA “GLORIA”

DIZ “KUKÉ”, DE MARIGLORIA,
QUE LIS TOCA FER D’HORRERAS:
NO SABEN TA DO ACUDIR:
¿TA LO CHARCO U TA L’ALDEA?

¡CHUCHES, REFRESCOS, ADORNOS...!
¡SIÑOR, LÉVESE UN REMERO,
QUE MARIAJOSÉ EN LA TIENDA
LI’N DA POR POCO DINERO...!

BRUN, BERNAT Y HASTA LAGRAVA
TRIVALLERON D’ESCUDEROS
PA LO SIÑOR CARLOMAGNO...
¡Y EN CIRESA SE QUEDERON!

LI DICE DOMINGO A EVA:
¡CUANTOS ACHAQUES, MULLER...!
-¡HABER PASAU LA ITV,
SI NO TE PAREZCO BIEN...!

POR LA PLACETA CHAMBRÚN
YA NO ACUCUTA BLASITO:
A RONDAR TA LABORDETA;
SORIA QUE SAQUE PESTIÑOS,
Y LO VINO, DE LUISITO.

TERE CONTANDOLIS CUENTOS
A CRÍOS DE LO LUGAR...
Y ARANCHA PINTANDO CUADROS:
¡L’ARTE L’HAN A REBOSAR!

AGUARDAMOS QUE AMILLORE
LA DUEÑA DE MARTINICO
CON LOS CARIÑOS DE PACO
Y DE AVELINA, Y DE QUICO.

JOSE LUIS YE LO TIÓN;
PADRE Y FILLO, RAFAELS
DOLORES, CHARO U MARÍA,
NOS BAXARÁN DE BEBER.

NOS BAXARÁ BEL AVÍO
DOLORINES D’ESCURÉ
SI HA VENÍU LA SUYA FILLA,
NOS ACOMBOYARÁ BIEN.
CORTADA CON LA ESTRALETA
BAXA GONZALO LA MAGRA
PA QUE TARDEN EN CLUXIRLA
Y ASINAS... ITAR MAS CANTAS.

RAMÓN Y MERCHE, CONTENTOS,
DE GUAPA QUE YE NATALIA.
ANQUE HAN UN FITIPALDI
QUE P’AVENTURAS NO’N GANA.

LA CHOVEN DE LO FERRERO
CHESO Y PATUÉS LIS AMUESTRA
A LAS DOS FILLAS TAN GUAPAS
QUE LUGO SERÁN MOCETAS.

EN ECHO, CIRESA U CHACA
¡QUÉ FELIZ CHUGA MIGUEL!
Y AITANA NO PIERDE COMBA:
L’ALEGRÍA DE RAQUEL

QUE NO SE QUEDE MARRACO
SINDE COPLA DE SAN BLAS
QUE YE FIESTERO Y LI AGANA
IR A BAILAR CON PILAR.

TRES CHENERACIÓNS S’ACHUNTAN
EN CASA DE BERDOLÉ:
CARMENCITA, LAURA Y SANDRA:
Y A TRES HOMBRES, TRES MULLÉS.
ADIÓS VAL DE LA RECLUSA,
ADIÓS FOBIA CAMELAR,
ADIÓS CIRESA DE L’ALMA,
NUNCA TE PODRÉ OLVIDAR.